Menu
De jaarwisseling is geweest en we kijken weer terug op een feestelijke decembermaand, vol gezelligheid en natuurlijk Sinterklaas, kerst en cadeautjes.Cadeaus geven is een traditie die al sinds lange tijd diep geworteld is in onze samenleving. Het lijkt een simpele daad van vriendelijkheid, maar de keuzes rondom het geven van cadeaus worden sterk beïnvloed door sociale normen, persoonlijke motivaties en zelfs onze cultuur. Van de tijd die we besteden aan het kiezen van een cadeau, tot de vraag hoeveel we eraan uitgeven: elk aspect weerspiegelt iets over onszelf, onze relaties en hoe we gezien willen worden
Nederlanders geven in de wintermaanden gemiddeld €620 per huishouden uit aan kerstcadeaus, eten en andere festiviteiten. Ook in de huidige tijden van stijgende kosten. Wat drijft ons om dit jaar na jaar te doen? In dit artikel bespreken we de psychologische motivaties achter het geven van cadeaus, de invloed van sociale druk en culturele normen en hoe cadeaus relaties kunnen versterken of juist belasten.
Cadeaus geven bij speciale gelegenheden of tijdens de feestdagen. Het lijkt een simpel ding, maar achter het proces van cadeau geven gaat een interessant psychologisch proces schuil.
Er zijn diverse motivaties om cadeaus te geven, bleek uit onderzoek uit 2007. Een van de belangrijkste is het ontbreken van een specifieke reden: mensen geven cadeaus simpelweg om anderen te helpen of hun leven te verbeteren, vaak vanuit een altruïstisch oogpunt. Dat wil zeggen dat we iets doen zonder dat daar direct een eigen voordeel tegenover staat. Daarnaast speelt empathie – het vermogen om je in te leven in de situatie van de ander- een grote rol. Denk aan iemand een cadeau geven als troost.
Cadeaus worden echter niet altijd puur vanuit altruïstisch oogpunt gegeven. Ze kunnen ook dienen als middel voor sociale erkenning, waarbij het geven van cadeaus of donaties ervoor zorgt dat anderen een positieve indruk van je krijgen en je positie binnen een sociale groep versterkt. Een andere veelvoorkomende reden is wederkerigheid (reciprociteit). Dat wil zeggen dat cadeaus worden gegeven met de (vaak impliciete) verwachting dat je er op een bepaald moment iets voor terugkrijgt, zoals sociale goedkeuring of een wederdienst.
Tussen de seksen zijn er ook belangrijke verschillen in de motivaties om elkaar een cadeau te geven. Onderzoek uit 2003 onderzocht in hoeverre sekseverschillen onze motieven voor het geven van een cadeau aan onze partner beïnvloeden. Wat bleek? Mannen hanteren vaker een bepaalde tactiek als ze hun partner een cadeau geven. Of het nou is om hun excuus aan te bieden, een goede sfeer te creëren of voor iets anders, iets van tactiek is vaak wel terug te vinden. Grappig was ook dat vrouwen zich hier wel degelijk van bewust waren, waardoor het effect van de uitgedachte tactiek nogal verdwijnt.
Naast persoonlijke motivaties spelen ook sociale normen en culturele achtergronden een grote rol. Normen en waarden bepalen wanneer en hoe we cadeaus geven. Religieuze tradities beïnvloeden bijvoorbeeld de momenten waarop cadeaus worden uitgewisseld. Daarnaast speelt peer pressure een belangrijke rol: als mensen in onze omgeving cadeaus geven, voelen we ons vaak verplicht hetzelfde te doen.
De waarde van cadeaus hangt sterk samen met de relatie tussen gever en ontvanger. Hoe meer we genetisch met iemand verbonden zijn, hoe meer geld we aan hem of haar uit willen geven. Volgens onderzoek ontvangen goede vrienden en familie vaak de meeste cadeautjes, gevolgd door ouders en kinderen. Buren en kennissen staan weer onderaan de ladder, wat logisch is aangezien de verbondenheid hiermee lager is.
Echter is er één iemand aan wie we nog meer geld besteden dan aan een nabije familielid en dat is onze partner. Een mogelijke verklaring hiervan heeft te maken met onze psychologische overlevingsmechanismen. Cadeaus zorgen voor een goede verstandhouding en als we deze creëren met iemand waarmee we ons theoretisch ook voort kunnen planten, vergroot dit de overlevingskans. Dikke kans dat deze theorie klopt, want onderzoek uit 2008 liet zien dat mannen gevoelsmatig veel waarde hechten aan cadeaus.
Geen cadeautjes of minder leuke cadeautjes zorgde gelijk voor een afname in positieve gevoelens voor hun partner of vrienden. Bij vrouwen was dit weer anders. Voor hen maakte het in het geval van vrienden niet zoveel uit en bij een slechte cadeaukeuze van hun partner voelden ze zich juist meer aangetrokken.
Echter is het niet alleen een kwestie van de hechtheid van de relatie die bepaalt hoeveel geld we uitgeven aan cadeaus. Sociale druk en gevoelens verplichting zijn onlosmakelijk verbonden met de traditie van het geven van cadeaus. Niet elk cadeau is hetzelfde en het gevoel dat we ervaren bij cadeaus is dat net zomin. Onderzoek liet zien dat geschenken aan kinderen en vrienden vaak gepaard gaan met gevoelens van liefde en genegenheid, maar dat geschenken aan uitgebreide familie vaker gevoelens van verplichting oproepen. Bij vrienden is de motivatie bijna altijd genegenheid.
Onze sociale achtergrond beïnvloedt erg of we sterke gevoelens van verplichting ervaren of niet. Voor mensen met een lagere opleiding bleken deze gevoelens heel sterk, waardoor ze vaker cadeaus aan familie gaven. Voor personen met een hogere opleiding en niet-religieuze achtergrond waren deze gevoelens minder, met als gevolg dat ze meer geld en tijd in vrienden (durfden te) steken dan in familie. Dit heeft natuurlijk implicaties voor de opvoeding van de kinderen. De kans is aanwezig dat kinderen uit hoger opgeleide gezinnen een breder perspectief krijgen op wat cadeau geven betekent en minder gebonden zijn aan sociale verplichtingen, terwijl het tegenovergestelde geldt voor kinderen van lager opgeleide ouders.
Ondanks dat er zeker ook mensen zijn die een cadeau geven en er niets voor terug verwachten, geldt voor het grootste deel van de mensen dat ze (onbewust) op den duur ook een cadeautje of iets anders terug verwachten. Dit principe staat bekend als wederkerigheid.
Onderzoek laat zien dat cadeaus geven in bekende kringen meestal gevolgd wordt door een tegenprestatie. Dat lijkt positief, maar heeft ook een negatieve tegenhanger. Mensen die veel geven, ontvangen ook veel terug, terwijl mensen die weinig geven – vaak omdat hun sociale en materiële omstandigheden dit niet toelaten – ook de minste giften ontvangen. In het desbetreffende onderzoek ging dit om ouderen en werklozen, maar ook in families kan dit gebeuren. Hoe vaak is het niet voorgekomen dat een bepaald familielid een heel duur cadeau gaf, terwijl dit misschien voor de rest van de familie niet mogelijk is..?
In het geval van iemand die minder geld te besteden heeft, kan dit voor een psychologisch gevoel van stress zorgen, omdat we van nature niet onder willen doen voor de mensen om ons heen en dus eenzelfde soort cadeau willen geven. Het kan dus zo zijn dat de traditie van cadeaus geven vooral ten goede komt aan degenen die al veel ontvangen, terwijl degenen die het het meest nodig hebben, het minst ontvangen.
In 2023 vond er een internationaal onderzoek plaats waarbij er gekeken werd naar het uitgavenpatroon wat betreft kerstcadeaus. Ondanks de stijgende inflatie, lijkt het erop dat Nederlanders nog steeds evenveel geld uitgeven aan de kerstcadeautjes. Veel mensen vinden het belangrijk om de traditie voort te zetten, zelfs als dit financiële druk met zich meebrengt. Gemiddeld besteden we 620 euro. Dit geven we uit aan cadeautjes, maar ook aan eten, kleding en andere dingen die met kerst te maken hebben. Dat is een hoop geld, maar toch zijn er genoeg landen waar het uitgavenpatroon een stuk hoger ligt, zoals Canada, waar er meer dan 1500,- per huishouden over de balk gesmeten wordt.
Nederlanders zijn geen ster in het uitzoeken van kerstcadeaus, zo blijkt. Onderzoek van MMA uit 2023 liet zien dat maar liefst 25% van de Nederlanders weleens een Sinterklaas- of kerstcadeau ongebruikt heeft weggegooid omdat ze er zo teleurgesteld mee waren. Deze teleurstelling komt mogelijk doordat we er een handje van hebben slechts een beperkte hoeveelheid energie in de cadeaukeuze te stoppen. Minder dan vijf minuten doen over de keuze van een kerstcadeau? Dat gebeurt vaak genoeg, namelijk bij 58% van de geïnterviewde mannen en bij 45% van de vrouwen.
Wat betreft budget nemen we het ook niet zo nauw. Driekwart van de Nederlanders gaat regelmatig het budget te buiten om een geschikt cadeau te vinden.
Ondanks dat we steeds minder tijd steken in het uitzoeken van cadeaus, blijven we het wel belangrijk vinden dat er een bepaalde mate van personalisatie in terugkomt. Chocoladerepen met tekst of glaswerk met gravure zijn populairder dan ooit. Speelgoed, boeken, woonaccessoires en drank blijven daarnaast ook vaste prik onder de kerstboom.
Cadeaus geven blijft een lastige kwestie, zeker als je met verschillende financiële omstandigheden te maken hebt of last heb van sociale druk om een cadeau terug te geven. Gelukkig zijn er ook genoeg manieren om deze vorm van wederkerigheid te omzeilen. Zeker in de periode van kerst is dit niet iets wat je belangrijk wil laten zijn. Het gaat om samenzijn met vrienden en familie, niet om wie de meeste of duurste cadeautjes geeft. Om gezonde verwachtingen te creëren rondom het geven van cadeautjes, zijn er verschillende dingen die we kunnen doen:
Cadeaus geven is zoveel meer dan het simpelweg overhandigen van een mooi ingepakt pakketje. Het weerspiegelt hoe we onszelf zien, hoe we ons willen presenteren en hoe we onze relaties met anderen onderhouden. Hoewel altruïsme, empathie en genegenheid vaak aan de basis liggen, spelen ook sociale erkenning en wederkerigheid een grote rol in de keuzes die we maken. Dit zorgt niet alleen voor mooie momenten van verbinding, maar kan ook stress en druk met zich meebrengen, zeker tijdens de feestdagen.
Om het geven van cadeaus positief en betekenisvol te houden, is het belangrijk om te focussen op de waarde van samenzijn en de symboliek van het cadeau, in plaats van de prijs. Door bewuster keuzes te maken, bijvoorbeeld met persoonlijke of duurzame geschenken, verlanglijstjes of het delen van ervaringen, kunnen we sociale druk en overconsumptie vermijden.
Uiteindelijk draait het niet om wie het grootste cadeau geeft, maar om het gevoel van verbondenheid en aandacht dat achter het gebaar schuilgaat. Dit jaar is misschien wel hét moment om stil te staan bij wat écht belangrijk is: het vieren van de relaties die we koesteren, met of zonder strik.
Bronnen
Deel dit artikel
Een schrijvende shorttracker, dat is wie ik ben. Het grootste deel van mijn tijd besteed ik aan trainen voor het schaatsen. In de uren daartussen kan ik mijn ei kwijt in schrijven, of liever gezegd ‘spelen met taal’. Ik houd ervan te bouwen aan verschillende zinsstructuren, te experimenteren met woorden en geniet van de uitdaging om elke keer een mooi en logisch artikel in elkaar te zetten. Geen clichés, maar juist vernieuwing. Goed leesbaar, maar toch informatief en boeiend. Net als bij mijn eigen trainingen is het elke keer een kwestie van proberen te verbeteren, maar dan met taal. Met een talenstudie als achtergrond en verder een grote liefde voor lezen, is schrijven echt iets waar ik graag mijn tijd aan besteed.
Vul het formulier in of neem direct contact op
luc.van.koningsbrugge@kompaspublishing.nl
